فهرست مطالب
تزریق بوتاکس برای پیشگیری و درمان چین و چروک نواحی صورت کاربرد دارد.امروزه کاربردهای بسیار متنوعی از ان برای درمان بیماریها استفاده می شود.
ماده بوتولینوم چیست؟
ماده بوتولینوم یک داروی شل کنندۀ عضله می باشد که تزریقی است،بنام یکی از مارک‌های تجاری اش با نام بوتاکس شناخته می‌شود.
سم بوتولینوم مسئول ایجاد بوتولیسم، بیماری فلج کننده و به‌طور بالقوه مرگبارِ ناشی از غذا است. نام بوتولینوم از کلمۀ لاتین بوتولوس (سوسیس) گرفته شده‌است. زیرا زمانی اعتقاد بر این بود که این بیماری از سوسیس و کالباس ناشی می‌شود. اما اکنون می‌دانیم که سم بوتولینوم، توسط باکتری کلستریدیوم بوتولینوم تولید می‌شود.
بوتولینوم هشت نوع سم تولید می‌کند که با اسامی A تا G شناخته می‌شوند. از دهۀ 1950، تحقیقات بر روی خواص شل‌کنندگی بوتولینوم نوع A و اخیراً بوتولینوم نوع B برای استفادۀ درمانی متمرکز شده‌است.
ماده بوتولینوم (بوتاکس) چطور عمل می‌کنند؟
بوتولینوم نوع A و بوتولینوم نوع B، سیگنال‌های عصبی در عضلات را مسدود می‌کنند. عضله برای اینکه منقبض شود باید یک سیگنال از انتهای عصب محیطی دریافت کند. این سیگنال همان انتقال دهندۀ عصبی استیل کولین است که گیرنده‌ها را به‌عضله متصل می‌کند و باعث انقباض عضلانی می‌شود. ماده بوتولینوم از آزادشدن استیل کولین جلوگیری می‌کند، بنابراین از انقباض عضله نیز جلوگیری می‌نماید.
به طور دقیق‌تر اینکه بوتولینوم نوع A و بوتولینوم نوع B گروهی از پروتئین‌ها به‌نام SNARE (گیرنده پروتئین پیوست محلول NSF) را هدف قرار می‌دهند. وظیفۀ SNARE این است که با تسهیل اتصال غشای وزیکول به‌غشای سلول، انتقال‌دهنده‌های عصبی را از محفظۀ نگهدارندۀ وزیکول آزاد کند. از آنجا که SNARE در انتشار سایر انتقال دهنده‌های عصبی نیز نقش دارد، سموم بوتولینوم می‌توانند اثرات جانبی داشته باشند. به‌عنوان مثال، سم بوتولینوم می‌تواند با جلوگیری از ترشح گلوتامات و مادۀ P، احساس درد را کاهش دهد.
ضعف عضلانی معمولاً طی دو تا چهار روز مشاهده می‌شود و بیشترین میزان ضعف یا فلج، پس از حدود ده روز قابل مشاهده‌است. اثرات سموم بوتولینوم دائمی نیستند، زیرا اعصاب آسیب دیده، پایانه‌های جدیدی را در خود جوانه می‌زنند. پس از حدود سه ماه، ارتباط کاری بین عصب و عضله برقرار می‌شود. با این حال، با هر بار تزریق، بخشی از آتروفی (تحلیل عضلانی) اتفاق می‌افتد. این تحلیل تدریجی نشان می‌دهد که چرا پس از تزریق‌های مکرر، فاصلۀ لازم برای درمان دوم می‌تواند بتدریج طولانی‌تر شود.
انواع مختلف بوتاکس(بوتولینوم A) چیست؟
چند مارک تجاری بوتولینوم A وجود دارد:
- بوتاکس امریکا (onabotolinumtoxinA)
- دیسپورت انگلیس (abobotulinumtoxinA)
- زئومین المان (incobotulinumtoxinA).
- مصپورت Masport ایران
- Dystone ایران
- نورونوکس کره
- انواع چینی
هر کدام از موارد بالا، دارای یک ساختار مولکولی منحصر به‌فرد است اما همان عناصر اصلی بوتولینوم نوع A را دارد. بخش عمدۀ تحقیقاتی‌که در زمینۀ استفاده‌های زیبایی از بوتولینوم نوع A انجام شده‌اند، بر اساس آنابوتولینوم توکسین A می‌باشند.
باید به‌این نکتۀ مهم توجه کنیم که هیچ واحد بین المللی استانداردی وجود ندارد که بتواند برای مقایسه یا اندازه گیری مقدار تجویزشدۀ سم بوتولینوم، مورد استفاده قرار گیرد. این به‌آن معنی است که تأثیر یک واحد بوتاکس با یک واحد دیسپورت متفاوت است. ضریب تبدیل تقریبی بین بوتاکس و دیسپورت بین (1:2.5) تا (1:5) و بین بوتاکس و زئومین (1:1) است.
میوبلاک (ریمابوتولینوم توکسین B) یک مارک تجاری بوتولینوم نوع B است که در بازار موجود می‌باشد. میوبلاک عمدتا در سایر تخصص‌های پزشکی و خارج از حیطۀ تخصص پوست مورد استفاده واقع می‌شود.
آیا تزریق بوتاکس می‌تواند اثرات پیری را معکوس کند؟
ظاهر پیری پوست ازعوامل مختلف ناشی می‌شود. خطوط و چین های پوستی (چین و چروک‌ها) به‌دلیل تغییر رنگدانه‌ها، شل بودن و افتادگی پوست و از بین رفتن بافت نرم ایجاد می‌شوند. به خطوط و چینهای ناشی از حرکات عضلانی، خطوط دینامیک یا متحرک گفته می‌شود، در حالی‌که به خطوطی‌که با حرکت عضلات تغییر نمی‌کنند، خطوط ساکن می‌گویند.
بوتولینوم نوع A، به‌عنوان یک شل کنندۀ عضلانی تزریقی، در درمان خطوط و چینهای متحرک موثر است و در حال حاضر، برای درمان خطوطی که در قسمت فوقانی صورت وجود دارند، از طرف سازمان غذا و داروی آمریکا تأیید شده‌است.
خطوط پیشانی
خطوط افقی در پیشانی در اثر انقباض ماهیچۀ پیشانی ایجاد می‌شود. این ماهیچه، یکی از عضلات موجود در صورت است که هنگام ابراز نگرانی درگیر می‌شود. به‌همین دلیل، نام «خطوط نگرانی» نیز برای نامگذاری آن استفاده شده‌است.
خطوط میان ابروها
خطوط عمودی بین ابروها در اثر انقباض ماهیچه‌های هرمی بینی و ماهیچۀ اَخم ایجاد می‌شوند. این ماهیچه‌ها، عضلاتی در صورت هستند که در اخم نقش دارند. از این رو به‌آنها «خط اخم» نیز می‌گویند.
ناحیۀ پنجه کلاغی
انشعاب خطوط افقی از گوشه‌های بیرونی چشم در اثر انقباض عضلۀ حلقوی چشم اتفاق می‌افتد. این عضله، ماهیچه‌ای است که هنگام لبخند زدن درگیر می‌شود و خطوط حاصل از آن، به‌دلیل شباهت با پای کلاغ، پنجه کلاغی نامگذاری شده‌اند.
بوتولینوم نوع A برای درمان چین و چروک‌های متحرک در جای دیگر صورت، بدون کسب مجوزهای لازم، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آیا استفاده‌های تایید شدۀ دیگری برای بوتاکس وجود دارند؟
کاربرد عمدۀ دیگر بوتاکس(بوتولینوم نوع A ) در درمان بیماری‌های پوستی، برای درمان هایپریدروز موضعی است. هایپرهیدروز شرایط تعریق زیاد و غیرقابل کنترل است. بوتولینوم نوع A که به‌پوست زیر بغل و کف دست تزریق می‌شود، غدد برون ریز عرق را هدف قرار می‌دهد تا از تعریق جلوگیری کند. بوتولینوم نوع A برای درمان سندرم فری، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
به علاوه اینکه بوتولینوم نوع A، برای موارد زیر مورد تأیید قرار گرفته‌است:
- درمان مثانۀ بیش فعال که باعث بروز علائم بی اختیاری، فوریت و تکرر ادرار می‌شود
- پیشگیری از میگرن
- بلفاراسپاسم (انقباض غیر عادی عضلات پلک)
- دیستونی گردن (اسپاسم دردناک عضلات گردن)
- اسپاستیسیته کانونی (گروه‌های موضعی عضلات بیش فعال).
بوتاکس چگونه تزریق می‌شود؟
عضلات صورت هر فرد، منحصر به‌آن فرد و بی نظیر است. بنابراین، روش تزریق بوتاکس یا بوتولینوم نوع A باید فردی باشد. پیش از درمان، ارزیابی عدم تقارن یا جای زخم قبلی جهت کشف هرگونه شواهد از عفونت همزمان و جراحی‌های زیبایی قبلی – به‌ویژه در پلک‌ها – از اهمیت بالایی برخوردار است.
بوتولینوم نوع A در ویال نگهداری می‌شود، که باید با مخلوط شدن با آب نمک استریل دوباره احیا شود. برای مطمئن شدن از آلوده نشدن این مخلوط، باید آن را تحت شرایط خاص استفاده نمود.
یک سوزن ظریف (گِیج30) توصیه می‌شود. برای درمان چروک یا خطوط دینامیک، تزریقات کم (0.1 میلی لیتر) دقیقاً در عضلۀ مسئول چین و چروک صورت انجام می‌شود. به‌طور کلی، هنگام درمان قسمت فوقانی صورت، می‌توان در حداکثر پنج محل مختلف، تزریق را انجام داد. معمولاً بی‌حس‌کننده‌های موضعی مورد نیاز نیستند. اما استثنائاً برای درمان هایپرهیدروز دست‌وپا، که در آن تزریق در پوستِ ضخیم‌تر می‌تواند مقداری درد و ناراحتی ایجاد کند، مورد استفاده قرار بگیرند.
در موارد نادری ممکن است سیستم ایمنی بدن با تولید آنتی‌بادی‌هایی‌که سعی در خنثی‌سازی اثرات سم دارند، به‌تزریق بوتولینوم نوع A واکنش نشان دهد. عامل اصلی برای ایجاد آنتی‌بادی، تعداد دفعات تزریق است. بنابراین، تزریقات نباید به‌طور کلی بیشتر از هر هشت تا دوازده هفته یک بار انجام شوند.
موارد منع مصرف تزریق بوتاکس چیست؟
بوتولینوم نوع A در افراد با موارد زیر منع مصرف دارد:
- شرایط پزشکی زمینه‌ای‌که باعث ضعف عضلات می‌شود، از جمله بیماری نورون حرکتی (اسکلروز جانبی آمیوتروفیک) و میاستنی گراویس
- عفونت روی محل تزریق
- واکنشهای آلرژیک یا حساسیت قبلی نسبت به‌بوتولینوم نوع A.
در دوران بارداری و شیردهی نیز باید از استفاده از بوتولینوم نوع A خودداری شود.
از مصرف برخی داروها که باعث افزایش اثرات بوتولینوم نوع A می‌شوند، باید پرهیز شود. این داروها شامل آنتی‌بیوتیک‌های تتراسایکلین و آنتی‌بیوتیک‌های آمینوگلیکوزید است.
داروهای رقیق‌کنندۀ خون از جمله آسپرین، وارفارین و دابیگاتران – احتمال کبودی شدید در محل تزریق را افزایش می‌دهند.
عوارض جانبی تزریق بوتولینوم نوع A چیست؟
شایعترین عوارض جانبی بوتولینوم نوع A بیشتر از اینکه به‌خود سم بوتولینوم مربوط شود، به‌تزریق آن مربوط می‌شود. این عوارض جانبی شامل درد، کبودی، تورم و قرمزی در محل تزریق است.البته این عوارض توسط افراد متخصص و با تجربه بسیار نادر اتفاق می افتد.
تزریق بوتاکس
- یکی از عوارض جانبی نامتداول بوتولینوم نوع A، ضعف ناخواستۀ عضله‌های اطراف است (در کمتر از 10٪ از موارد رخ می‌دهد). این ضعف در نتیجۀ انتشار ماده از محل تزریق به‌گروه‌های عضلانی مجاور اتفاق می‌افتد.
- پلک‌ها (پتوز)، ابروها و لب‌ها ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرند.
- ضعف حاصل از آن می‌تواند تا 12 هفته ادامه داشته باشد.
- قطرۀ چشم دارویی آلفا آدرنرژیک، می‌تواند برای درمان افتادگی پلک و ابرو تجویز شود.
- عضلات دست هنگام درمان هایپرهیدروز کف دست ممکن است به‌طور ناخواسته تحت تأثیر قرار بگیرند، که می‌تواند منجر به‌ضعف موقتی یا کاهش چابکی دست‌ها شود.
- بعضی از افراد معمولاً دو تا چهار ساعت پس از تزریق در عضلات پیشانی، سردرد خفیفی را تجربه می‌کنند که با پاراستامول (استامینوفن) قابل درمان است.
چه کاربردهای دیگری برای بوتاکس وجود دارد؟
کاربردهای جدید بوتولینوم نوع A در پوست در حال بررسی می‌باشند.
اسکارهای کلوئیدی و هیپرتروفیک
بوتولینوم نوع A که برای فلج کردن ماهیچه‌های زیرین زخمِ در حال ترمیم تزریق می‌شود، می‌تواند کشش زخم را در اسکارهای کلوئید و هیپرتروفیک کاهش دهد، که عامل اصلی تعیین کننده نتیجۀ عمل زیبایی است. بوتولینوم نوع A همچنین می‌تواند برای کمک به‌تعدیل درد، قرمزی و خارش مرتبط با زخم‌های کلوئیدی، سیگنال‌های عصبی را مسدود کند.
اریتمای صورت و گرگرفتگی
در مطالعات انجام شده در مورد استفاده از بوتولینوم نوع A برای کاهش گرگرفتگی صورت مرتبط با یائسگی و روزاسه، نتایج مختلفی بدست آمده‌است.
پوست چرب
بوتولینوم نوع A به‌دلیل تأثیراتی‌که بر ماهیچه‌های راست کنندۀ مو می‌گذارد، می‌تواند باعث کاهش تولید سبوم (چربی پوست) در ناحیۀ صورت شود.
درد زونایی
پس درد زونایی یکی از عوارض شایع زونا است که درد مداوم پس از رفع بثورات می‌باشد. بوتولینوم نوع A با تعدیل سیگنال‌های عصبی، به‌طور قابل توجهی این درد مزمن را کاهش می‌دهد.
پدیدۀ رینود
گزارش شده‌است که تزریق بوتولینوم نوع A به‌دسته‌های عصبی عروقی روی دست، باعث کاهش درد در پدیدۀ رینود می‌شود، که در اثر سرما با انقباض بیش از حد رگ‌های خونی همراه‌است.
شرایط موثر بر چین و چروک پوست
بوتولینوم نوع A، احتمالاً از طریق اصلاح محیط رطوبت جهت کاهش میزان خیسی و عفونت، در بهبود نتایج بیماری‌های پوستی‌که بر روی چینهای پوست تأثیر می‌گذارند نیز اثرات نوید بخشی دارد. این شرایط، مواردی مثل هیدرآدنیت چرکی، پمفیگوس خوش‌خیم ارثی و پسوریازیس که ناحیه چینها را در بر می‌گیرد.
سازمان غذا و داروی امریکا، استفاده از بوتاکس برای موارد زیر را تأیید کرده‌است. تأیید این موارد، تنها برای استفاده در افراد 18 سال یا بیشتر از 18 سال است، مگر در موارد دیگری‌که نیاز به‌تشخیص دارند:
اسپاستیسیتۀ اندام فوقانی، در افراد بالای 2 سال
- لوچی چشم یا استرابیسم در افراد بالای 12 سال
- تعریق شدید زیربغل یا هایپرهیدروز
- جلوگیری از میگرن در افرادی‌که در 15 روز از هر ماه یا بیشتر از این تعداد، حداقل 4 ساعت در روز سردرد میگرنی دارند
- کاهش علائم مثانۀ بیش فعال به‌دلیل شرایط عصبی، در صورتی‌که داروهای ضد کولینرژیک مفید واقع نشوند
- اسپاسم پلک، یا بلفارواسپاسم (انقباضات پلک‌ها)، به دلیل دیستونی
- یک اختلال حرکتی عصبی به‌نام دیستونی گردن که روی سر تأثیر می‌گذارد و باعث درد در ناحیۀ گردن می‌شود
موارد دیگر تزریق بوتاکس
بعضی از موارد تزریق بوتاکس برای استفاده‌های بدون مجوز(هنوز FDAتایید نکرده است) انجام می‌شود، از جمله به‌عنوان روش‌های درمانی برای:
- طاسی (آلوپسی)
- پربزاقی (سیالوره)، که شامل تولید بزاق بیش از حد است
- پسوریازیس
- اگزمای دیس هیدروتیک، که کف دست و کف پا را تحت تأثیر قرار می‌دهد
- آنیسموس، که اختلال در عملکرد عضله مقعد می‌باشد
- درد های پس از ابتلا به زونا
- ولوودینیا (درد مهبل)، که درد و ناراحتی در ناحیۀ واژن بدون دلیل مشخص است.
- بیماری رینود، که بر گردش خون تأثیر می‌گذارد
- آشالازی، مشکلی در ناحیۀ مری یا حلق که بلع را دشوار می‌کند.
منابع: