فتودینامیک‌تراپی

فتودینامیک‌تراپی  Photodynamic Therapy :

فتودینامیک‌تراپی روشی فتوشیمیایی برای درمان انواع مختلفی از بیماریهاست. در این روش از واکنش شیمیایی،

مواد حساس به نور در مقابل تابش نور، به منظور درمان استفاده می‌شود. تاریخچه آن به سال 1898 برمی‌گردد در آن سال Raab،

و همکارانش در مونیخ آلمان دریافتند که تغییرات شیمیایی یک ماده رنگی بنام آکریدین در حضور نور، باعث مرگ پارامسی می‌شود.

این اثر بر روی بیماری‌های پوستی نیز آزمایش گردید و نتایج مثبتی را نشان داد.

مکانیسم عمل :

مواد حساس به نور موادی هستند که در مقابل تابش نور دچار تغییرات شیمیایی می‌شوند. هر کدام از مواد حساس به نور،

به طول موج خاصی از نور حساس هستند. مکانیسم عمل فتودینامیک‌تراپی بر پایه واکنش فتوشیمیایی مواد حساس به نور بنا شده است.

در این روش ماده حساس به نور (دارو) از طریق جلدی یا خوراکی و یا تزریقی وارد بدن می‌شود. این ماده توسط تمام بافت‌های بدن جذب می‌‌گردد،

لیکن توسط بافت هدف، بطور مثال تومور سرطانی، بیشتر جذب می‌گردد و نیز نسبت به بافت‌های طبیعی، مدت بیشتری در بافلت هدف باقی می‌ماند،

یعنی پس از گذشت زمانی، (این زمان برای هر دارویی متفاوت است)، ماده حساس به نور فقط یا به میزان بیشتری، در بافت هدف حضور دارد.

پس از طی زمان مشخص شده، نوری با طول موج خاص (براساس حساسیت ماده حساس به نور) به بافت هدف (بطور مثال تومور یا موضع درمان) ،

تابیده می‌شود. تابش نور موجب فعال‌شدن و واکنش شیمیایی ماده حساس به نور و تولید رادیکال‌های آزاد اکسیژن در بافت می‌گردد.

حضور رادیکالهای آزاد اکسیژن، ماده حساس به نور و نور موجب یک سری واکنش‌های شیمیایی دیگر و تولید انواع مختلفی مواد سیتوتوکسیک،

در سلولهای بافت هدف و تخریب آن می‌گردند.این روش در درمان انواع تومورهای مری، ریه، سر و گردن و بویژه پوست بسیار مؤثر بوده ،

و ضمن غیرتهاجمی‌بودن، بعضاً موفق‌تر از روش‌های دیگر عمل می‌کنند کاربرد فتودینامیک‌تراپی هر روز در تخصص‌های مختلف پزشکی از جمله:

کانسرهای ریه، کولون، مری، مثانه، پروستات، مغز، پستان و سینه و نیز درمان Wet Macular Degeneration در چشم پزشکی و غیره توسعه می‌یابد.

لیکن بحث حاضر با تأکید در کاربرد فتودینامیک‌تراپی در پوست و زیبایی ادامه خواهد یافت.

کاربرد فتودینامیک‌تراپی در پوست و زیبایی :

امروزه روش فتودینامیک‌‌تراپی در بسیاری از درمانهای پوست و زیبایی نیز توسعه یافته است از جمله :

• skin cancer
• superficial basal cell carcinomas
• Solar keratosis on the face and scalp
• Squamous cell carcinoma (induding Bowen’s disease)
• Mycosis fungoides (Cutaneous T-cell Lymphoma)
• Kaposi Sarcoma
• Psoriasis
• Viral Warts
• Superficial Lesion (acne, Scars, rejuvenation)

همانگونه که در مکانیسم عمل روش فتودینامیک‌تراپی اشاره شد این روش با استفاده از ماده حساس به نور (دارو) و منبع نور انجام می‌شود.

در ادامه بحث معرفی و تشریح مواد مورد استفاده در فتودینامیک‌تراپی و منابع نور مورد نیاز می‌پردازیم:

مواد حساس به نور (داروهای فتودینامیک‌تراپی پوست) :

همانگونه که در مکانیسم عمل روش فتودینامیک‌تراپی اشاره شد، اجرای این روش با استفاده از موادی انجام می‌شوند،

که قابلیت ورود به بافت‌های بدن از طریق جلدی، خوراکی یا وریدی را دارند و در مقابل طول موج خاصی از نور فعال شده ،

و منجر به واکنش‌های شیمیایی مختلف و تولید مواد سیتوتوکسیک در حال حاضر مرسوم‌ترین ماده حساس به نور (داروی) ،

مورد استفاده در فتودینامیک‌تراپی پوست، ALA یا آمینولوولینیک اسید (Aminilevulinic acid-hgdrochloride topic solution)،

با نام تجاری Levulan یا Rerastick است که دارای تأییدیه FDA برای درمان actinic keratosis است. این دارو در حضور نور قرمز،

(طول موج 618 نانومتر) فعال می‌گردد و در درمان انواع ضایعات پوست (ضایعات عمقی مثل تومورها با دوز بالا و ضایعات سطحی مثل کراتوزیس با دوز پایین)،

بوسیله متخصصین پوست استفاده می‌گردد. این دارو پس از مخلوط‌شدن با لوسیون‌های محلول در آب روی پوست موضع درمان مالیده می‌شود.

مخلوط فوق برای درمان ضایعات عمیقی با غلظت بالا (حدود 1gr of ALA and 9gr of cream) و برای درمان ضایعات سطحی،

با غلظت پایین (1gr of ALA and 19gr of cream) تهیه می‌گردد. ALA پس از گذشت حدود 5/1 ساعت در بافت هدف تمرکز می‌یابد،

و می‌توان تابش نور را شروع نمود.معمولاً حساسیت پوستی حاصل از جذب این دارو ظرف 24 ساعت پس از درمان رفع می‌گردد.

همگام با گسترش علوم دارویی و پزشکی داروهای مورد استفاده در فتودینامیک‌تراپی نیز توسعه و یا تنوع بیشتری ارائه می‌شوند از جمله:

• Methyl aminilevulinic acid (Metvix TM) cream
• Porfimer sodium (Photofrin TM)
• Benzoporphyrin derivative monacid ring A (Second-generation phtosensitosers)
• Tin ethyl etiopurpurin
• Lutetium teaxphyrin

هر کدام از داروهای فوق نیز در حضور نوری با طول مشخص فعال می‌شوند و اثرات آنها در ضایعات گوناگون پوست متفاوت می‌باشد ،

و متخصصین پوست براساس شناسایی بیمار و بیماری موردنظر و ویژگی‌های فارماکولوژیکی داروهای فوق از آنها استفاده نمایند.

منابع نور در فتودینامیک‌تراپی پوست و زیبایی :

همانگونه که در مطالب قبل ارائه شد نور مورد نیاز برای فعال‌نمودن ماده حساس نور، باید دارای طول موج خاص،

شدت بالا و قابلیت فوکوس باشد با توجه به ویژگی‌های نور لیزر (تک رنگ‌بودن، تک طول موج و واگرایی کم)،

لیزرها می‌توانند برای انجام فتودینامیک‌تراپی در ضایعات کوچک پوست بسیار مفید باشند لیکن بدلیل گرافی سیستم‌های لیزری ،

و نیز عدم امکان بهره‌برداری از آنها در ضایعات بزرگ، استفاده از آنها، صرفاً برای فتودینامیک‌تراپی، مرسوم نیست و امروزه بیشتر از منابع غیرلیزری،

بدین منظور استفاده می‌گردد در منابع غیرلیزری اغلب از LEDهای ویژه و پرقدرت، برای تولید نور استفاده می‌کنند و نور حاصل از آنها ،

مانند لیزرها دارای طول موج خاص، شدت بالا و قابلیت فوکوس است و مناسب‌ترین گزینه برای انجام فتودینامیک‌تراپی هستند.

این سیستم‌های بعضاً دارای چندین LED برای ارائه طول موج‌های مختلف مورد نیاز می‌باشند.

برخی منابع غیرلیزری نیز دارای نور Polychromic (حاوی همه طول موج‌ها مانند نور سفید) هستند که صرفاً ،

در موارد استفاده از چندین ماده حساس به نور با ویژگی‌های فارماکولوژیکی متفاوت مناسب می‌باشند.

عوارض جانبی :

همانگونه که گفته شد مواد (داروهای) فتودینامیک‌تراپی علاوه بر بافت هدف بوسیله کلیه بافت‌های بدن جذب می‌شوند،

لذا این مواد می‌توانند در بافت‌های سالم نیز در مقابل نور واکنش (هر چند با شدت کمتر) واکنش نشان دهند و عوارض را به جا گذارند.

لیکن عوارض سیستمیک بیشتر در مورد داروهایی مطرح هستند که از طریق خوراکی با وریدی مصرف می‌شوند و در مورد داروهای پوست و زیبایی مانند،

ALA که بصورت موضعی و جلدی مصرف می‌شوند صرفاً علائم و عوارض موضعی مطرح می‌باشند.عوارض فوق ناشی از حساسیت به نور است،

که در اثر جذب مواد حساس به نور در سلولهای بافت‌های سالم ایجاد شده است و در درمانهای پوستی شامل موارد زیر است:

معمولاً این عوارض بسته به نوع ماده استفاده شده متفاوت بوده و ظرف 48 ساعت بعد از عمل نمایان،

و بهبود می‌یابند ولی بهبودی کامل عوارض ممکن است 4 تا 8 هفته بطول انجامد.

نکات مهم :

• هر چند ماده حساس به نور در سلولهای بافت هدف تمرکز می‌یابد لیکن بهتر است بیمار حداقل 6 هفته از تابش مستقیم نور به پوست و چشم محافظت شود.
• ممکن است مرحله تابش نور در فتودینامیک‌تراپی کمی دردناک باشد لذا می‌توان به منظور کاهش درد احتمالی از اسپری‌های بی‌حس‌کننده در موضع استفاده نمود.
• PDT در درمان تومورهای بزرگ اثر کمی دارد زیرا نور نمی‌تواند به داخل آن نفوذ کند.
• برای تاباندن نور در مجاری بدن از فیبرهای نوری استفاده می‌شود.
• یادآوری اینکه ماده حساس به نور بدون حضور نور هیچ اثر درمانی یا شیمیایی نداشته و از بدن دفع می‌گردد.