فهرست عناوین

 

ایمنی لیزر  Laser Safety :

کاربران لیزرهای پزشکی همواره با خطرات احتمالی و جبران‌ناپذیر ناشی از بکارگیری لیزرها نظیر صدمه شدید به چشم، سوختگی و برش پوست،

آتش‌سوزی، برق‌گرفتگی و غیره مواجه می‌باشند. آشنایی با علل بروز و شکل‌گیری خطرات فوق و رعایت نکات ایمنی توصیه شده ،

به منظور پیشگیری از خطرات، می‌تواند احتمال بروز آنها را به حداقل ممکن و حتی به صفر تقلیل دهد با آرزوی محیطی ایمن،

برای همه کاربران لیزرهای پزشکی، این بحث به معرفی خطرات و روش‌های پیشگیری از آنها خواهد پرداخت.

همزمان با رشد و گسترش تکنولوژی‌های مختلف در ابعاد گوناگون کار و زندگی انسانها، علوم مربوط به خطرات،

عوارض و روش‌های ایمن بهره‌برداری از آنها نیز رشد و گسترش می‌یابند به تبع آن، سازمانها ذیربط ،

و ناظر استانداردهایی (مانند استاندارد حفاظت در برابر اشعه) را تنظیم و مراکز بهره‌بردار را ملزم به رعایت آنها می‌نمایند ،

تا این تکنولوژی‌ها را برای کاربران و جامعه انسانی ایمن سازند. اهمیت بالای ایمنی کار در جوامع مدرن، ایجاب می‌نماید و مراکز ،

و کاربران بهره‌برداری لیزر‌های پزشکی نیز باید از عوارض، خطرات، استانداردها و روش‌های ایمن کاربری لیزرها مطلع بوده ،

و استانداردهای موردنظر را رعایت نمایند و به همین دلیل این بحث اشاره اجمالی به ایمنی لیزر خواهد داشت.

همه‌ی انرژی‌ها خطرناکند حتی انرژی پتانسیل حاصل از بالارفتن از پله‌ها هم خطرناک است، لیزر انرژی از نوع الکترومغناطیس (نور) است،

که خطرات و عوارض آن باید با توجه به انواع آن و رابطه‌ای که هر کدام از انواع آن ممکن است با بافت‌های مختلف انسان برقرار کند مطالعه نمود.

از دیدگاه ایمنی، لیزر نوعی تابش الکترومغناطیس متشکل ار پرتوهای موازی و همدوس با واگرایی بسیار کم و شدت بالا به صورت تک رنگ می‌باشد.

به علت این ویژگی‌های منحصر به فرد، باریکه لیزر به صورت چشمه‌ای نقطه‌ای با درخشندگی زیاد در نظر گرفته می‌شود،

که خطرناک‌تر از نور معمولی است و می‌تواند انرژی زیادی را در ناحیه کوچکی متمرکز کند. پرتو لیزر براساس طول موج،

توان یا انرژی  خروجی و … با اندام‌های فعل و انفعالات مختلفی انجام می‌دهد که چشم و پوست در این میان،

اندام‌های بحرانی  به حساب می‌ایند. لذا باید در استفاده از انواع لیزرها، نکات ایمنی خاصی را رعایت کرد تا از صدمات احتمالی به بدن اجتناب شود.

همانگونه که اشاره شد علوم مربوط به خطرات و ایمنی لیزرها پا به پای رشد تکنولوژی‌های لیزر، رشدیافته و نتایج مدلی را برای آگاهی از خطرات ،

و کاربری ایمنی لیزرها ارائه داده لذا در ادامه فصل این مباحث در دو بخش اصلی خطرات لیزر و دستورالعمل‌های ایمنی ارائه می‌گردد.

 

 خطرات لیزرها :

خوشبختانه بدلیل اهمیت خاص ایمنی کار و زندگی در جوامع مدرن و تلاش مستمر سازمانهای گوناگون بین‌المللی در تدوین استانداردهای ایمنی،

مقالات، کتاب‌ها و منابع گوناگونی در خصوص خطرات لیزرها انتشاریافته و قابل دسترسی ،

و مطالعه‌اند لیکن با نگاهی اجمالی به اغلب آنها، خطرات زیر در مورد لیزرهای پزشکی قابل ذکراند :

  • خطرات ناشی از تابش لیزر بر انسان.
  • خطرات ناشی از منبع تغذیه ولتاژ (الکتریکی).
  • خطرات ناشی از مواد شیمیایی با دوده‌های حاصل از عملکرد سیستم‌های لیزری.
  • خطرات ناشی از برهمکنش‌ احتمالی لیزر با گازها و مواد دیگر محیط کار (محیطی).
  • خطرات ناشی از اشتباهات کاربر یا تعمیرگاه.

خطرهای متعددی در ارتباط با لیزرها وجود دارند، ولی برای هر نوع لیزر، براساس مشخصه‌ها ،

و قابلیت‌های آن، تنها تعداد خاصی از این خطرها مطرح می‌شوند.

 

خطرات ناشی از تابش لیزر بر انسان :

لیزر شامل امواج الکترومغناطیس با طول موج‌های گوناگون محدوده مرئی، ماوراء‌بنفش، مادون قرمز و حتی محدوده X و گاما است.

در پزشکی لیزرها را براساس جذب انتخاب طول موج آنها توسط مواد بیولوژیکی بافت هدف، برای عملکردهای مختلف پزشکی، بکار می‌برند.

لذا انواع لیزرها، با توجه به طول موج خود دارای اثرات مختلفی بر اعضای بدن هستند، خطرات ناشی از تابش لیزر بر انسان ،

نسبت به خطرات اهمیت بالایی دارند و به همین دلیل اغلب منابع علمی مرتبط نیز تأکید ویژه‌ای روی شناخت و پیشگیری از آنها دارند.

این تأثیرات بیشتر در ناحیه چشم و پوست مطرح هستند و به شرح ذیل‌اند :

 

الف) آسیب‌های چشمی :

رابطه چشم انسان با نور همانند رابطه سیستم گوارش با مواد غذایی و گوش با صوت است. همانگونه ورود مواد غذایی با حجم ،

یا نوع خارج از محدوده طبیعی به سیستم گوارشی و صوت با میزان بیش از محدود طبیعی به گوش آسیب‌زا هستند،

ورود نور با توان با طول موج خارج از محدوده طبیعی به چشم نیز آسیب‌زاست. لیزر نوری با مشخصات متفاوت از نور طبیعی است،

انرژی آن بسیار بالاست و هر محدوده از طول موج‌های آن رابطه خاصی با چشم برقرار می‌کند. شکل زیر را ملاحظه کنید:

 

شکل

 

در شرایط معمولی، نور قابل رویت که به طور موازی یا عدسی چشم تنظیم شده، پس از  عبور از قرنیه و زلالیه ،

روی شبکیه تمرکزیافته یافته جذب می‌شود و در نهایت انرژی حاصل از نور موجب تبادلات شیمیایی و حس بینایی می‌گردد.

یکی از علل اصلی آسیب لیزرها (حتی لیزرها کم‌توان) به چشم انسان در همین تصویر قابل ملاحظه است.

منابع نور، نور را در همه جهات ساطع می کنند نور آنها پس از ورود به چشم، تصویر بزرگی با چگالی انرژی کم روی شبکیه ایجاد می‌کنند،

اما پرتوهای موازی لیزر پس از عبور از عدسی، در نقطه‌ای به ابعاد تقریبی 20-10 میکرومتر روی شبکیه متمرکز می‌شوند،

یعنی عدسی چشم چگالی توان را تقویت می‌کند در شرایطی که مردمک کامل باز باشد نسبت چگالی توان در شبکیه به عدسی 10 می‌باشد ،

یعنی عدسی چگالی توان را 1- برابر تقویت می‌کند بنابراین حتی لیزرهای کم‌توان هم، در صورتی که به مدت طولانی و چشم تابیده شوند،

می‌توانند به شدت آسیب‌زا باشند (جوش‌آمدن مایع زجاجیه در عرض چند ثانیه).

 

بطور کلی تابش لیزر به چشم باعث صدمه‌زدن به اعضای آن مانند قرنیه، شکبیه و عدسی می‌گردد اما این صدمات،

بستگی کامل به طول موج لیزر دارند و با توجه به محدوده‌های مختلف طول موج‌های نور، بطور خلاصه به شرح ذیل‌اند :

 

جدول

 

محدوده‌های طول موج‌های نور :

تابش لیزر در ناحیه طیفی ماوراء‌بنفش و مادون قرمز دور در قرنیه جذب می‌شود و ضایعاتی را در آن ایجاد می‌کند در ناحیه طیف مرئی،

و مادون قرمز نزدیک و تا حدی ماوراء‌بنفش، پرتو لیزر می‌تواند از بخش‌های قدامی چشم عبور کرده و با شبکیه برخورد کند. در این حالت،

به علت موازی‌بودن و واگرایی کم، پرتو لیزر در نقطه‌‌ای در شبکیه کانونی می‌شود که به علت شدت بالای آن، نابودی سلول‌ها،

و تخریب شبکیه را به همراه خواهد داشت و کوری موقت و یا حتی دائم، از آسیب‌های آن می‌باشند طول موج‌های خاص نظیر ماوراءبنفش نزدیک نیز،

می‌توانند به عدسی چشم صدمه بزنید و موجب بروز آب مروارید شوند. همچنین تابش لیزر در محدوده مادون قرمز میانه،

به علت نفوذ در لایه‌های عمیق چشم و تابش شدید در ناحیه مادون قرمز نزدیک، در ایجاد نوعی آب مروارید نقش دارند.

شکل

در اینجا می‌توانیم با درنظرگرفتن مطالب فوق و مرور جدول ذیل از تأثیرات چشمی لیزرهای مرسوم پوست و زیبایی آگاه شویم.

جدول

در مجموع جذب شدید برخی طول موج‌ها در چشم باعث آسیب‌های موضعی می‌شود و به همین دلیل نباید تحت هیچ شرایطی به لیزر خیره شد.

البته تنها برخورد مستقیم پرتور لیزر با چشم خطرآفرین نمی‌باشد و برخورد بازتابش آن از سطوح دیگر با چشم نیز می‌تواند صدماتی را به همراه داشته باشد.

بدیهی است هنگامی که پرتور لیزر به سطحی برخورد کند و انعکاس آن به صورت پخش شده به چشم بتابد، شدت آن بر روی شبکیه کاهش می‌یابد،

و میزان خطر آن بر چشم از برخورد مستقیم یا انعکاس غیربخشی (آیینه‌ای) کمتر خواهد بود. بطور کلی محدوده 400 الی 1400 نانومتر ،

خطرناکترین محدوده طول موج‌های لیزر بر چشم است و لازم به ذکر است محدوده 700 الی 1400 نانومتر علیرغم نامرئی‌بودن خطرناک‌تر است،

زیرا چشم انسان بطور طبیعی با عکس‌العمل پلک‌زدن در مقابل نور مرئی از ورود طولانی مدت آن جلوگیری می‌کند ،

ولی در مقابل نور نامرئی مردمک کاملاً بازمانده و چشم پلک نمی‌زند. همچنین شایان توجه است علیرغم اینکه آسیب‌های چشمی ،

به راحتی قابل پیشگیری هستند، براساس نتایج مطالعات FDA، 75% حوادث لیزر از سالهای 1984 الی 1994 شامل آسیب‌های چشمی بوده است.

 

ب) آسیب‌های پوستی :

عموماً صدمه‌های پوستی ناشی از لیزر در مقایسه با آسیب‌های چشمی کمتر می‌باشند و لذا از نظر ایمنی، پوست پس از چشم ،

و در مرتبه دوم اهمیت قرار دارد. پوست انسان تقرذیباً محدوده طول موج‌های ماوراء‌بنفش تا مادون قرمز را جذب می‌کند ،

اما قدرت نفوذ طیف مرئی در پوست نسبت به این دو ناحیه بیشتر است. سرخی و تورم سطحی، سوختگی سطحی، چروکیدگی،

خشکی بیش از حد، پیری زودرس و در برخی موارد خاص، بروز سرطان‌های پوستی از جمله آسیب‌های ناشی از تابش پرتو لیزر محسوب می‌شوند.

بنابراین باید از برخورد لیزر با پوست انسان جلوگیری کرد. در جدول (12-1)، اثر طیف‌های مختلف طول موج بر پوست و چشم انسان ارائه شده است.

لیزر قابلیت نفوذ بدن را با همان قابلیت نفوذ به فولاد داراست بنابراین نباید آسیب‌های پوستی آن را کم اهمیت جلوه داد ،

صدمات معمولاً بصورت تاول یا برش بوده و در صورتی که در ناحیه ورید یا شریان باشد با خونریزی همراه است.

با توجه به اینکه آسیب‌های چشمی و پوستی (خطرات تابش لیزر بر انسان) از اهمیت خاصی برخوردار است لذا مؤسسات استاندارد دنیا نیز،

لیزرهای پزشکی را با درنظرگرفتن طول موج، توان خروجی و انرژی تابش لیزر، براساس صدمات بیولوژیکی لیزرها بر چشم و پوست،

در چهار گروه (چهار کلاس) طبقه‌بندی نموده و سازندگان و کاربران را ملزم به رعایت حفاظت‌های موردنظر برحسب طبقه‌بندی انجام شده می‌نمایند.

جدول

 

طبقه‌بندی لیزرها براساس صدمات بیولوژیکی انها بر چشم و پوست :

لیزرها بوسیله مؤسسات مختلف بین‌المللی براساس شرایط یادشده در فوق طبقه‌بندی شده‌اند مرسوم‌ترین آنها طبقه‌بندی انجام شده ،

توسط مؤسسه استانداردهای ملی آمریکا (ANSI) (American National Standard Institute) می‌باشد که مورد تأیید بسیاری از مراجعه بین‌المللی است،

لیکن طبقه‌بندی مهمترین نیز توسط کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیکال (IEC) (International Electrtechnical commission) صورت گرفته،

و در حال حاضر به عنوان مرجع و راهنمای مصرف‌کنندگان و سازندگان لیزرهاست در زیر طبقه‌بندی انجام شده بوسیله (IEC) آورده شده است.

IEC لیزرها را در چهار گروه اصلی (مشتمل بر هفت زیرگروه)، به شرح دیل طبقه‌بندی کرده است.

 

 

گروه 1- بی‌خطر برای چشم یا پوست :

دستگاه‌های لیزری گروه 1، در عملکرد رایج و شرایط معمول ایمن می‌باشد. در این کلاس، تابش مستقیم اشعه لیزر ،

(حتی در حالتی که به علت عبور از تجهیزات اپتیکی روی چشم متمرکز شده باشد)، نیز بی‌خطر است، لیزرهای این گروه عموماً توان کمی دارند ،

اما دستگاه‌های لیزری با توان بالاتر که کاملاً محصور و محافظت شده‌اند نیز می‌توانند در این گروه قرار گیرند.

دستگاه‌های «پخش دیسک فشرده»، چاپگرهای لیزری و ماشین‌های صنعتی که با لیزر کار می‌کنند، از این جمله می‌باشند.

 

گروه 1M– کم‌خطر برای چشم یا پوست :

دستگاه‌های لیزری کلاس M1، در عملکردهای رایج و شرایط معمول شامل تابش مستقیم پرتور لیزر ،

(بجز حالتی که لیزر با تجهیزات اپتیکی متمرکز شده و بر چشم بتابد)، ایمن باشند. در این گروه، شرایط غیرایمن شامل کاربرد تلسکوپ ،

با دوربین دوچشمی برای نگاه به لیزر در کلاس M1 و یا بکارگیری ذره‌بین و عدسی برای یک منبع نوری در کلاس M1 با واگرایی زیاد است.

 

گروه 2- بی‌خطر برای پوست، کم‌خطر برای چشم :

لیزرهای کلاس 2 در محدوده نور مرئی تابش می‌کنند، در صورت تابش مستقیم لیزر به چشم،

(در حالتی که پرتو لیزر به علت عبور از تجهیزات اپتیکی متمرکز شده باشد)، عکس‌العمل طبیعی چشم به نور (پلک‌زدن)،

سبب محافظت از آن می‌شود. اما در صورت خیره‌شدن به پرتور لیزر، چشم آسیب خواهد دید.

 

گروه M2- بی‌خطر برای پوست، کم‌خطر برای چشم :

لیزرهای کلاس M2 مشابه محصول‌های لیزری کلاس 2 می‌باشد. یعنی در محدوده نور مرئی تابش می‌کند و در صورت تابش مستقیم لیزر،

عکس‌العمل طبیعی چشم به نور (پلک‌زدن) سبب محافظت از آن می‌شود تنها تفاوت آن با کلاس 2، حالتی است که پرتو لیزر با تجهیزات اپتیکی،

بر روی چشم متمرکز شده باشد به عبارت دیگر، این گروه (M2)، مشابه گروه M1 دربرگیرنده این نوع تابش نمی‌باشد.

 

گروه R3- کم‌خطر برای چشم و پوست :

لیزرهای کلاس R3 شامل انواعی می‌باشد که خروجی لیزر آنها از حداکثر مجاز تعیین شده برای کلاس 1 یا کلاس 2 بالاتر است.

فاکتورهای ایمنی در نظر گرفته شده برای این کلاس به صورتی تنظیم شده است که خطر آسیب ناشی از تابش مستقیم پرتو لیزر را کاهش می‌دهد.

اما در هر حال باید تا حدامکان از برخورد مستقیم لیزر با چشم بخصوص برای لیزرهای غیرمرئی این کلاس جلوگیری کرد.

لیزرهای محدوده مرئی کلاس R3 شامل تعدادی از لیزرهای کلاس A3 آمریکایی می‌باشند که پیش از تدوین این استاندارد در کلاس B3 اروپایی قرار داشتند.

 

گروه B3- کم‌خطر برای پوست، خطر متوسط برای چشم :

دستگاه‌های لیزری کلاس B3، در صورت تابش مستقیم به چشم (حتی با عکس‌العمل طبیعی چشم به این برخورد) زبان‌آور می‌باشد.

اما در این گروه پرتوهای لیزر به صورت پخش شده به چشم آسیبی نمی‌رسانند. توان بالاتر لیزرهای کلاس B3 به پوست نیز صدمه می‌زند،

اما معمولاً پاسخ طبیعی به گرم‌شدن موضعی، از سوختگی پوست جلوگیری می‌کند.

 

گروه 40 پرخطر برای چشم و پوست :

محصول‌های لیزری کلاس 4، در صورت تابش مستقیم به چشم و پوست مضر می‌باشد و حتی پرتو لیزر پخش شده نیز ،

می‌تواند به چشم‌ها آسیب برساند. این لیزرها ممکن است سبب آتش‌سوزی شوند.

 

جدول

 

خطرات ناشی از منبع تغذیه ولتاژ الکتریکی :

خطرهای مرگ‌ بار الکتریکی در بسیاری از لیزرها بخصوص در سیستم‌های لیزری پرتوان وجود دارد. این خطرها که عموماً از نوع برق‌گرفتگی است،

به علت سهل‌انگاری و عدم توجه به دستور‌های ایمنی و استاندارد، هنگام کار با ولتاژ بالا روی می‌دهند و باعث خسارت‌های جانی می‌شوند.

لذا باید سیستم‌های کنترل و حفاظت الکتریکی در تمام مدت کار با لیزر فعال باشند.تقریباً همه حوادث جانبی و جدی لیزرها ،

بوسیله منبع تغذیه الکتریکی آنها حادث می‌شود برای اینکه اغلب لیزرها برای انجام عمل پمپاژ در کاواک از منابع الکتریکی با ولتاژ بالا بهره می‌برند.

بطور مثال ممکن است منبع تغذیه یک لیزر دارای قابلیت سی هزار ولت و 400 آمپر باشد و حتی شارژ باقی مانده در خازن‌های لیزرهای پالسی مرگبار است.

همچنین در بسیاری از سیستم‌های لیزر از آب به عنوان خنک‌کننده استفاده می‌شود که با کنار هم قرارگرفتن آب و ولتاژ بالا،

خطرات فراوانی کاربران را تهدید می‌کند و لذا توجه به نکات ایمنی توصیه شده برای منابع تغذیه ولتاژ بالا کاملاً ضروری است.

 

خطرات ناشی از دود یا مواد شیمیایی حاصل از عملکرد سیستم‌های لیزری :

برخی موارد استفاده در لیزرها بخصوص به عنوان ماده فعال (برای مثال در لیزرهای اگزایمر، رنگی و شیمیایی) سمی هستند لذا می‌توانند خطرآفرین باشند.

مثلاً در لیزر رنگی (لیزر مایع)، مواد آلی مورد استفاده عموماً سرطان‌زا هستند لذا کار با آنها شرایط ویژه‌ای را طلب می‌کند. در این موارد،

باید همواره تلاش کرد تا این مواد با پوست بدن تماس نداشته باشند. از طرف دیگر، واکنش‌های القایی لیزری می‌توانند باعث آزادشدن ذرات ،

و محصولات گازی خطرناک شوند. در برخی موارد نیز در حین کار با لیزرهای پرتوان، امکان تولید دود و حتی بخارهای زیان بار وجود دارد،

که ممکن است به بروز اختلالات تنفسی بیانجامد و آسیب‌های جدی به سلامتی انسان وارد کند. لذا در این موارد، باید از سیستم‌های تهویه استفاده کرد.

مطالب فراوانی در 10 سال اخیر نشان می‌دهند که بخارات و دود حاصل از لیزرها می‌توانند شامل برخی مواد بیولوژیکی زیست‌پذیر مانند ویروس‌های عفونی،

ژنهای ویروس‌ها و یا سلول‌های زنده سرطانی باشند و کاربران در معرض خطر تنفس آنها هستند.

دمای بالای حاصل از عملکرد لیزر قادر است اکثر مواد را بخار کند، بخار حاصل می‌تواند حاوی مواد سمی مثل سیانور یا سرطان‌زا باشد.

 

خطرات ناشی از برهمکنش‌ لیزر با گازها و مواد دیگر محیط کار (محیطی) :

احتمال آتش‌سوزی بخصوص در زمان استفاده از لیزرهای پرتوان وجود دارد. در این حالت به علت انرژی زیاد لیزر، در صورت برخورد اتفاقی اشعه لیزر ،

با مواد قابل اشتعال، آتش‌سوزی روی می‌دهد و لذا باید مواد اشتعال‌زا از محیط کار لیزر دور نگه داشته شوند یا دارای پوشش‌های محافظ باشند،

چون حتی پرتو لیزر انعکاسی نیز می‌تواند سبب آتش‌سوزی شود. همچنین در صورت استفاده از گازها ،

و محلول‌های قابل اشتعال مانند الکل‌ها، گازهای بیهوشی و غیره امکان آتش‌سوزی وجود دارد.

 

خطرات ناشی از اشتباهات کاربران یا تعمیرکاران :

* دیگر خطرهای احتمالی که ممکن است در سیستم‌های لیزری روی دهند، شامل موارد زیر است :

* خطر خنک‌کننده برودتی (بخصوص در لیزرهای پرتوان) که در تماس با پوست موجب سوختگی می‌شوند.

* خطر ناشی از تابش انحرافی لیزر در جهت‌های نادرست (ناشی از عملکرد خارج از وضعیت تعیین‌شده وسایل اپتیکی ،

بر روی بازوی روباتیک یا دیگر بازوهای هدایت‌کننده اشعه لیزر) که می‌تواند باعث آسیب شود.

* خطر تابش پرتوهای x ناشی از منبع ولتاژ بالای معیوب (kV<15)

* خطر انفجار ناشی از ابزار دمش اپتیکی و لامپ‌های معیوب

 

مقررات و دستورالعمل‌های پیشگیری از خطرات لیزرها :

اولین کار در ایمنی لیزر، تعیین کلاس یا گروه دستگاه لیزر براساس مشخصات فنی و برچسب‌های آن به منظور تدوین مقررات،

و نکات ایمنی لازم می‌باشد. یعنی در مرحله اول باید کاربر لیزر بداند سیستم وی در کدام گروه طبقه‌بندی می‌باشد،

و سپس نسبت به تدوین و رعایت کامل استاندارد ایمنی آن در محیط کار اقدام نماید.

 

دستورالعمل‌های ایمنی برای هر یک از گروه‌های طبقه‌بندی 

 

الف) اقدام‌های کنترل گروه 1 :

نیازی به هیچگونه اقدام پیشگیرانه یا برچسب اختیاط نمی‌باشد.

ب) اقدام‌های کنترلی گروه 2 :

1- یک برچسب «احتیاط» مخصوص باید بر روی محفظه لیزر قرار گیرد.

2- به اشعه لیزر خیره نشوید و به دیگران نیز اجازه این کار را ندهید.

3- لیزر نباید بدون هدف به طرف چشم فردی نشانه گرفته شود.

ج) اقدام‌های کنترلی گروه a3 و b3 :

* برای جلوگیری از استفاده غیرمجاز، باید لیزر دارای یک سیستم قفل داخلی باشد.

* با چشم غیرمسلح یا با استفاده از وسایل اپتیکی نظیر تلسکوپ و دوربین نباشد به پرتو لیزر یا بازتاب آیینه‌ای آن را نگاه کرد.

* نباید اشعه را با چشم غیرمسلح تنظیم کرد.

* ممکن است استفاده از عینک ایمنی لیزر ضروری باشد. بدیهی است باید عینک متناسب با طول موج (یا طول موج‌های) سیستم لیزری انتخاب شود.

* سیستم لیزری باید در یک مرحله محوطه مشخص (نظیر یک آزمایشگاه یا یک اتاق بدون پنجره)، استقرار یابد ،

و در تمام مدت کارکرد لیزر، درب این محوطه بسته باشد و بر روی درب، برچسب «احتیاط» در خصوص لیزر نصب شود.

* نباید اشعه لیزر پخش شده، از میان پنجره یا روزنه‌ای به خارج راه یابد.

* باید برحسب ناحیه ولتاژ بالا نصب شود و برای دیگر خطرهای مرتبط نیز بررسی‌های لازم انجام شود.

* بیش از بکارگیری چنین سیستم‌های لیزری، ممکن است معاینه چشم‌‌ها نیاز باشد.

* نباید لیزر را به طرف چشم انسان نشانه گرفت.

* تنها فرد مجرب و آگاه به لیزر باید امکان استفاده از آن را داشته باشد.

* بکارگیری یک چراغ هشداردهنده و یا بوقی که نشان دهد لیزر در حین کار می‌باشد، مورد نیاز است،

انجام این کار برای حالتی که پرتور لیزر در ناحیه غیرمرئی می‌باشد اهمیت بیشتری دارد.

* مسیر پرتو لیزر باید حتی‌الامکان در بالاترین و پایین‌ترین نقطه برای یک انسان ایستاده یا نشسته باشد.

این مسیر باید به گونه‌ای باشد که با چشم انسان برخورد نکند.

* نصب کلید ایمنی که در حین خطر هر کسی بتواند لیزر را خاموش کند، ضروری می‌باشد.

* باید تمامی اشیاء و اجسامی که امکان انعکاس پرتور را فراهم می‌کنند (نظیر آیینه، سطوح بسیار صاف و هموار و …) از مسیر پرتو لیزر برداشته شوند.

 

د) اقدام‌های کنترلی گروه 4 :

1- همه اقدام‌های اشاره شده در سه بخش بالا باید به همراه اقدام‌های زیر دنبال شوند.

2- در زمان عملکرد این سیستم‌های لیزری، بکارگیری عینک‌های ایمنی مورد نیاز می‌باشد.

در مورد لیزرهایی که طول موج حرارتی دارند نیز قراردادن یک نوع محافظ ضدآتش بین لیزر و کاربر لازم است.

3- حضور افراد غیرکاربر (تماشاچی و ناظر) ممنوع می‌باشد.

4- این گروه از لیزرها باید در یک محدوده بسته، معین و قابل کنترل بکار گرفته شوند.

5- ورودی نواحی استقرار این سیستم‌های لیزری باید مجهز به قفل داخلی باشد.

6- دسترسی به چنین لیزرهایی باید کنترل شده باشد. لذا اتاق و دستگاه باید دارای کلید مخصوص باشد ،

و این کلید توسط مسئول ویژه لیزر نگهداری شود و یا مسئولیت او در دسترس دیگران قرار گیرد.

7- معاینه چشم پیش از کاربرد این گونه سیستم‌های لیزری باید انجام شود.

 

  

نگاه ایمنی عمومی :

علاوه بر موارد ایمنی خاص هر دستگاه، نکته‌های ایمنی عمومی مرتبط با انواع لیزرها نیز وجود دارند که با رعایت آنها،

در حین عمل، میزان خطرهای ناشی از پرتو لیزر به حداقل ممکن کاهش می‌یابد. مهم‌ترین نکات ایمنی عمومی لیزر به شرح زیر می‌باشند :

1- شروع به کار با هر دستگاه باید تنها پس از مطالعه دقیق و آشنایی کامل با دستورالعمل کاربرد آن صورت پذیرد.

2- لیزر باید توسط افرادی بکار گرفته شود که از لیزر، خطرهای ناشی از آن و نکات ایمنی مرتبط آگاهی داشته باشند.

در مواردی که چنین اشخاصی در دسترس نباشند، باید از کار با لیزر توسط دیگر افراد جلوگیری کرد.

3- باید از نگاه‌کردن مستقیم به پرتو لیزر و همچنین پرتو انعکاس یافته و پخش شده آن و همچنین تغییر جهت لیزر به سوی چشم دیگران خودداری شود.

4- از قراردادن هر گونه وسیله یا شیئی در مسیر اشعه لیزر بخصوص اجسام شفاف و صیقلی که باعث انعکاس اشعه می‌شوند، خودداری شود.

5- لیزر باید در محیطی مشخص و معین بکار گرفته شود. این محیط باید کاملاً قابل کنترل بوده و دارای تمامی علائم هشداردهنده باشد.

6- هیچگاه نباید از محل استقرار لیزر، پیش از خاموش‌کردن دستگاه خارج شد و دستگاه لیزر روشن و آماده کار را بدون محافظ رها کرد.

7- هیچگاه نباید بدون دلیل بخش‌هایی از بدن انسان در مسیر مستقیم پرتو لیزر قرار گیرد.

8- گازهای اشتعال‌زا، مواد شیمیایی و اقلام اشتعال‌زا (نظیر حوله، لباس، پارچه کتان و پَد جراحی) نباید در مسیر تابش احتمالی پرتو لیزر قرار گیرند.

9- هر گونه حوادث ناشی از لیزر باید بلافاصله به مسئولان پزشکی گزارش شود.

 

برخی مسئولیت‌های کاربران :

1- مطالعه طرز کار با لیزر و آشنایی با نکات ایمنی آن بخصوص در زمینه خطرات ناشی از ولتاژ بالا

2- آگاهی و آشنایی با استاندارد و راهنمای ایمنی لیزر بخصوص در زمینه لیزرهای کلاس B3 و B4

3- پیروی از اقدام‌های کنترلی و اجرای دستورالعمل‌های ایمنی نوشته شده توسط مسئول ویژه لیزر

4- عدم استفاده از تلفن همراه در محیط بکارگیری لیزر

 

پارامترهای محیطی مکان بکارگیری لیزر :

1- وجود انواع علائم هشداردهنده برای نشان‌دادن وجود لیزر

2- استقرار و بکارگیری لیزر در محلی مسقف و محفوظ و پوشاندن کامل سطح پنجره آن مکان (در صورت وجود)

3- وجود تجهیزات اطفاء حریق نظیر کپسول‌های آتش‌نشانی برای مهارکردن هر گونه آتش‌سوزی

4- قرارندادن وسایل و اشیاء شفاف و صیقلی در محیط بکارگیری لیزر به منظور جلوگیری از برخورد تصادفی اشعه و در نتیجه انعکاس لیزر از این اجسام

5- عدم استفاده از مواد و مصالح با قابلیت انعکاس تابش لیزر در کف و دیوارهای بکارگیری لیزر (نظیر سرامیک، کاشی و …)

6- تمیز نگه‌داشتن مکان بکارگیری لیزر و جلوگیری از نفوذ گردوغبار و بخار به داخل دستگاه

7- وجود فضای کافی برای استفاده از فیبر نوری

– نشتی آب را کنترل و در صورت شناسایی سریعاً تعمیر کنید.

– در لیزرهای توان بالا حتی بازتاب پراکنده نیز می‌تواند خطرآفرین باشد.

– داستانهای زیادی از آسیب لیزر ثبت شده که صرفاً به خاطر یک لحظه برداشتن عینک محافظ ایجاد شده‌اند.

– قوانین و مقررات ابلاغی کمیته لیزر برای سازنده و استفاده در ارزیابی حوادث توسط دادگاه‌ها مدنظر قرار می‌گیرد.

– یک قانون کلی در لیزر (هیچوقت مستقیماً به پرتو لیزر نگاه نکنید) این کار شبیه آن است که مستقیم به لوله تفنگ نگاه کنید.

 

توصیه‌های ایمنی برای کلاس 4 :

1- همه مسیرهای پرتو باید به موادی که توان تحمل پرتو را برای چند دقیقه داراست ختم شوند.

2- بازتابش‌های منحرف‌شده آیینه‌ای باید محاط شوند.

3- همه کارکنان محدوده خطر باید از عینک محافظ استفاده کنند (برای لیزر عینک‌های شیشه‌ای وسیع کافی است).

4- از ورود کارکنان غیرمجاز به محدوده خطر جلوگیری شود.

5- چراغ‌ها و علائم هشداردهنده نصب شود.

6- هنگام تنظیم پرتو مراقبت ویژه اعمال گردد.

7- حضور متصدی ایمنی لیزر (LSO) برای چک‌کردن قوانین ضروری است.

  • شکسته‌شدن لنزها، خرابی محل نصب آیینه می‌تواند پرتوهای منحرف ایجاد کند.
  • اگر اشعه لیزر خارج شود ولی به منطقه هدف نخورد یا نقطه‌ای روی دستگاه داغ می‌شود سیستم فوراً خاموش شود.
  • حتماً از سیستم ارت استفاده شود.
  • به جهت ایجاد بخارات سمی احتمالی محیط اطراف و محل کار لیزر باید به اندازه کافی تهویه شود.
  • حصارکشی در اطراف نور و نشانه‌گیری در هوزینگ مات، مطمئن‌ترین راه برای کار با لیزر می‌باشد.
  • در استفاده از لیزرهای نامرئی دقت بیشتری اعمال کنید.
  • آموزش و آشناسازی کارکنان ضروری است.
  • طراحی در‌ب‌ها به گونه‌ای باشد که امکان بازکردن آنها از خارج امکان‌پذیر نباشد.
  • عینک‌های محافظ دارای برچسب طول موج و چگالی نوری باشند.
  • در صورت اعمال لیزری در ناحیه صورت، چشم بیمار با شیلدهای مخصوص پوشانده شود.
  • بعد از تشعشع غیرعادی مشکوک تست بینایی انجام شود (بلافاصله)
  • چک لیستی ایمنی لیزر قبل از عمل چک شود.
  • پنجره‌ها پوشانده شود.
  • برداشتن کلید از روی دستگاه در زمانهای عدم استفاده
  • عدم استفاده از محلول‌های قابل اشتعال و گازهای بیهوشی قابل اشتعال (اسپری)
  • سیستم تا هنگامی که روی بافت نشانه نرفته باید روی Standby باشد.
  • ناحیه هدف خشک و عادی از مواد بازتابنده باشد.
  • پدال فقط توسط کسی که هدایت اشعه در دست اوست استفاده شود.
  • ماسک برای جلوگیری از دود حاصل (در صورت امکان فیلتردار)
  • لیزرهای کم‌توان (LLLT) در صورت تابش مستقیم به چشم آسیب‌زا هستند.
  • استفاده از پوشش حفاظتی برای لیزرهای گروه 3 و 4 الزامی است.
  • بستن پلک‌ها در مقابل لیزرها چندان در کاهش تأثیرات بیولوژیکی کافی نیست (بخصوص در مورد لیزرهای نامرئی).

شکل

 

نکته پایانی :

ممکن است این روزها نام لیپولیزر یا لیزر لیپولیز به گوشتان زیاد بخورد این یک لیزر جدید خارج لیزرهای بحث شده در این کتاب نیست،

بلکه هر لیزری که بالاترین جذب را در آب و چربیها داشته باشد (معمولاً طول موج‌های 1064 و 1320 نانومتر) می‌تواند به عنوان لیزر لیپولیز،

مورد استفاده قرار گیرد از این لیزر برای تخریب چربیها و لیزرکردن آنها به همراه  روش تامسنت تخلیه چربیها با لیپوساکشن استفاده می‌شود.

بطور مثال کمپانی لوترونیک کره از طول موج‌های 1440 نانومتر برای سیستم لیزر لیپولیز خود استفاده کرده است که یک لیزر ND:YAG است.

 

                  سوالات خود را در خصوص خدمات ( پوست و مو، زیبایی، لیزر ) با مشاورین کلینیک باران در میان بگذارید.

                                                       ما بصورت 24 ساعته پاسخگوی شما عزیزان هستیم.

                                                        01132288838